همه چیز در مورد آیین نقاره زنی
آیین نقاره زنی از دیرباز در ایران رواج داشته است و در حرم امام رضا (ع) اجرا می‌شود. نقاره در لغت به معنی نوبت است و چون هر نوبت در زمان طلوع آفتاب و غروب آن، افراد خاصی شروع به نواختن می‌کنند به این مراسم، مراسم نقاره‌زنی می‌گویند. درباره تاریخچه نقاره زنی در حرم امام رضا اسناد دقیقی وجود ندارد و نمی‌توان گفت دقیقا در چه سالی و توسط چه کسی این رسم بنیان‌گذاری شد اما نظر کارشناسان و مورخان بر این است که آغاز سنت نقاره‌زنی در حرم امام به قرن دهم باز می‌گردد.
اسناد تاریخی در ارتباط با نقاره زنی در حرم اما رضا چه می‌گویند؟
در برخی از اسناد تاریخی آمده است که نوه گوهرشاد خاتون به نام میرزا ابوالقاسم با ورود به خراسان نقاره‌زنی را در آنجا رواج داد و به شهرت رساند. همچنین اسناد تاریخی بیان دارد که معمولا نقاره‌زنی در میان خلیفه‌های حکومت‌های اسلامی مانند آل بویه رواج داشته و در زمان حکومت پادشاهان صفوی به اوج شکوه و عظمت خود رسیده است.
نقاره زنی در چه زمانی مرسوم است؟
اگر شما نیز بلیط مشهد خود را از سایت هف هشتاد رزرو کرده‌اید و می‌خواهید زمان‌های دقیق نواخته شدن نقاره در حرم را بدانید، باید بگوییم که معمولا در روزهای عادی نقاره زنان هنگام طلوع و غروب خورشید در شیپورهای خود می‌دمند و ریتم زیبایی را در فضای حرم پخش می‌شود. در زمان‌های دیگری از سال نیز صدای نقاره از حرم مطهر به گوش می‌رسد:
- زمان شفا یافتن بیمارانی که در حرم دخیل بسته‌اند
- زمان ولادت امام رضا (ع)
- ماه مبارک رمضان به وقت سحر و افطار
- تولد معصومین
- اعیاد مذهبی
- لحظه سال تحویل
همچنین در برخی از روزها نیز مراسم نقاره زنی اجرا نمی‌شود. ماه صفر، شهادت‌ها و عزای عمومی از جمله روزهایی هستند که این مراسم در آنها انجام نمی‌شود و نقاره خانه تعطیل است.
نقاره زنی در روز میلاد امام رضا (ع)
نقاره زنی در روز ولادت امام رضا بسیار باشکوه‌تر و زیباتر از سایر مراسم و روزها انجام می‌شود. مراسم نقاره‌زنی در حرم به مدت 30 دقیقه ادامه دارد و نوای بسیار زیبا و روح‌انگیزی در سراسر حرم طنین‌انداز می‌شود. این مراسم با حضور مسئولان، خادمان و زائران عزیز صورت می‌گیرد و تمامی ادوات موسیقی به پایین حرم منتقل شده و مراسم بسیار باشکوهی اجرا می‌شود.
نقاره زنی در کدام قسمت حرم اما رضا انجام می‌شود؟
محل نقاره زنی برای این که صدا به تمامی نقاط حرم برسد، در ارتفاع بسیار بالاتری از سطح زمین قرار دارند و از هر نقطه حرم قابل رویت است. شیپورها، طبل‌ها و نقاره‌زنان همگی آنجا حضور دارند و در طی زمان تعیین شده مراسم نقاره‌زنی را آغاز می‌کنند.
برای نقاره زنی از چه ابزاری استفاده می‌شود؟
ابراز اصلی نقاره‌زنی، طبل، کرنا یا شیپور است. طبل‌های مناسب این مراسم با طبل‌های معمولی کمی متفاوت بوده و دیواره آنها معمولا از فلزهای مس و چدن ساخته شده است. شیپورها نیز جز ابزار ضروری برای نقاره‌زنی هستند. این ابزار موسیقی حدود 100 تا 125 سانتی‌متر است و در اکثر مواقع مانند طبل از جنس مس ساخته می‌شود اما گاهی می‌توانید شیپور یا کرنای برنجی را نیز مشاهده کنید.
نقاره چگونه نواخته و اجرا می‌شود؟
برای اجرای مراسم نقاره‌زنی در حرم امام رضا عده‌ای مسئول طبل و عده‌ای مسئول کرنا هستند. در این میان افرادی روی صفحه طبل با پوست دباغی شده به وسیله چوب طبل 20 سانتی‌متری می‌کوبند و در همین میان تعداد دیگری از نقاره‌زنان در کرنا می‌دمند. کرنا با نام شیپور نیز شناخته می‌شود.
البته باید به این نکته توجه کنید که طبل‌ها اندازه‌های مختلفی دارند و هر کدام برای ایجاد یک نوای خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. در کل 4 طبل وجود دارد یه یکی از آنها نسبت به سایرین ابعاد کوچک‌تری داشته و برای ایجاد صدای زیر صدا مورد استفاده قرار می‌گیرند در حالی که از 3 طبل بعدی برای ایجاد صدای بم و اصلی نقاره کاربرد دارند.
زمان اجرای نقاره، 4 نفر از افرادی که وظیفه نواختن طبل‌ها را بر عهده دارند در سمت راست جایگاه و 5 نفر از کسانی که مسئول نواختن کرنا هستند در سمت چپ جایگاه قرار می‌گیرند و پس گرفتن آرایش صحیح، نواختن را آغاز می‌کنند.
آموزش نقاره زنی به چه صورت است؟
نقاره‌زنی معمولا آموزش خاصی ندارد و همه افرادی که در جایگاه نواختن نقاره حضور دارند تمامی روش‌های نواختن را به صورت تجربی از افراد کهنه کار و قدیمی نقاره‌زنی آموخته‌اند. البته علاقه‌مندان می‌توانند به آموزشگاه‌های مختلف موسیقی مراجعه کنند و این هنر زیبا را یاد بگیرند.
دلیل نقاره زنی در حرم امام رضا چیست؟
همان‌طور که گفتیم تاریخچه دقیقی از نقاره‌زنی و علل پیدایش آن وجود ندارد اما فلاسفه و مورخان بر اساس اسناد و نوشته‌های به جا مانده از مردمان گذشته برداشت‌های مختلفی از آیین نقاره‌زنی در حرم داشته‌اند که در ادامه دو مورد از آنها را برای شما شرح داده‌ایم.
نشان احترام به اما رضا با نقاره زنی
بسیاری از فلسفه‌دانان و مورخان معتقدند که دلیل اصلی پخش شدن نقاره در حرم امام رضا، ادای احترام بوده و نشان‌گر شکوه و عظمت ایشان است.
اعلام آمادگی لشکریان با نوای نقاره
برخی دیگر معتقداند که نقاره‌زنی از این رو در حرم امام رضا انجام می‌شود که زمانی لشکریان زیادی در آنجا حضور داشته و برای دفاع از حرم اعلام آمادگی کرده‌اند و نوای نقاره اعلام آمادگی برای جنگ و دفاع از حرم است.
نقاره زنی در حرم اما رضا، یادگار ایران کهن
در کل این اجرای باشکوه هر ساله زائران زیادی را برای شنیدن این موسیقی سنتی و قدیمی به سمت مشهد می‌کشاند. صدای نقاره در واقع نوای عجین شده با حرم امام رضا است. هر کجا و هر زمان که صدای نقاره به گوش‌تان بخورد یاد حرم و حال و هوای روحانی آن خواهید افتاد.
اگر به این مراسم با شکوه علاقه‌مند هستید و دوست دارید که حتما آن را از نزدیک ببینید به شما پیشنهاد می‌کنیم که روز ولادت امام رضا به مشهد سفر کنید تا از مراسم نقاره‌زنی در صحن حرم لذت ببرید.
