آداب و رسوم جشن نوروز در ایران و جهان
تاریخچه و فلسفه عید نوروز
ریشه نوروز به دوران پیش از میلاد و حداقل به 6 قرن پیش از آن بازمی گردد و جشنی است که آغاز سال نو و فرا رسیدن بهار را گرامی می دارد. این جشن باستانی با عناوین گوناگون اما مشابهی مانند نواروز معرفی شده است. عید نوروز هر سال مصادف با 21 مارس یا اول فروردین، در گوشه و کنار جهان و به ویژه در کشورهای پیرامون جاده ابریشم برگزار می شود. این کشورها شامل افغانستان، آذربایجان، هند، ایران، عراق، قرقیزستان، قزاقستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان و اوزبکستان می شوند.
این رسم، بیش از آنکه محدود به مرزهای جغرافیایی یا اعتقادات خاص باشد، نماد مشترکی از شکفتن حیات و زیبایی حلول بهار است. حدود 3 هزار سال قبل از میلاد زمانی که کشوری به نام ایران وجود نداشت و قبل از دوره مادها و هخامنشیان، این جشن باستانی وجود داشته است. در آسیای میانه و آسیای غربی 2 عید به نام های آفرینش و رستاخیز وجود داشتند که اولی در اوایل پاییز و دومی در آغاز بهار برگزار می شد. مدت ها بعد این دو جشن با یکدیگر ادغام و در آغاز بهار جشن گرفته شدند. بازگشت بهار در فرهنگ ها و عقاید متعدد، اهمیت معنوی دارد و به عنوان سمبل برتری نیکی بر بدی و سرور بر اندوه تلقی می شود.
مردم سوریه، روسیه، پاکستان، آلبانی و چین نیز عید نوروز را جشن می گیرند. با ما همراه باشید تا پیش از سفر با آداب و رسوم جالب این کشورها آشنا شوید.
آداب و رسوم عید نوروز
عید نوروز که به آن عید باستانی هم گفته می شود در ایران با وسواس و رسوم خاصی برگزار می شود. در زیر به تعدادی از آن ها اشاره خواهیم کرد:
چهارشنبه سوری
چهارشنبه سوری اولین جشن و پایکوبی برای استقبال از بهار است که در شب آخرین چهارشنبه سال برگزار می شود. با پرپایی آتش و پریدن از روی آن و خواندن شعر «زردی من از تو، سرخی تو از من» این روز را جشن می گیرند.
فلسفه مراسم چهارشنبه سوری این است که با پریدن از روی آتش غم و اندوه و بیماری را به آتش می سپارند و خود را برای سالی خوش و به دور از کسالت و غم آغاز می کنند. از دیگر آداب چهارشنبه سوری که امروزه شاید کمی کمتر به آن پرداخته شود، مراسم قاشق زنی است که در آن دخترها و پسرهای جوان یک پارچه روی سر و صورت خود می کشیدند و به در خانه اقوام می رفتند و با زدن قاشق به همدیگر از صاحب خانه تقاضای شکلات و شیرنی می کردند.
سفره هفت سین
یکی از رسوم عید باستانی که همچنان رواج دارد، چیدن سفره هفت سین است. در این سفره هفت نوع خوردنی که با حرف «سین» شروع می شود و هر کدام معنا و فلسفه خاص خود را دارند چیده می شوند. مرسوم ترین آن ها سیر، سرکه، سماق، سنجد، سمنو و سبزه و سیب هستند. بعدها پس از اسلام کتاب قرآن نیز به این سفره اضافه شد. از دیگر محتویات این سفره تخم مرغ های رنگی و تزئین شده است. فلسفه عناصر سفره هفت سین نیز بسیار جالب است.
- سبزه: ایرانیان باستان از 25 روز قبل از عید دانه های عدس را در ظرفی می کاشتند و آن را به عنوان سبزه بر سر سفره هفت سین قرار می دادند. امروزه از گندم و سنبل هم استفاده می کنند. سبزه بر سر سفره نماد شادابی و سرسبزی و برکت است.
- سیب: نماد سلامتی است و برای حفظ تندرستی اعضای خانواده بر سر سفره گذاشته می شود.
- سمنو: نماد باروری، زایش، خوراکی و فراوانی غذا بر سر سفره است.
- سیر: نماد از بین بردن چشم زخم و دور کردن شر و بدی از اعضای خانواده در سال جدید است.
- سنجد: نماد عشق و مهرورزی است.
- سرکه: برای از بین بردن آلودگی و باطل کردن سحر و جادو است.
- سماق: سماق نماد عشق و پیوند است.
علاوه بر این عناصر، ممکن است روی میز آینه ای قرار گیرد تا نمادی از بازتاب گذشته باشد. تخم مرغ های رنگی نیز جهت نمایش باروری، ماهی قرمز به عنوان نماد زندگی جدید و شمع ها جهت نمایش نور و شادی قرار می گیرند.
بیشتر بخوانیم: جذاب ترین آداب و رسوم کریسمس در کشورهای مختلف
سیزده به در
این روز مصادف با سیزدهم فروردین است. در قدیم باور داشتند برای راندن نحسی باید از خانه خارج شد و در دامان طبیعت جشن گرفت. در تقویم ایران این روز را روز طبیعت نام گذاری کرده اند.
تاریخچه عید نوروز
کلمه نوروز از زبان فارسی میانه به کلمه نوگروز (nōgrōz) گرفته شده است و ریشه در زبان اوستایی دارد. در زبان اوستایی، مورخان معادل آن را به شکل navaka raocah حدس زده اند.
نوروز در زمان ساسانی شامل دو دوره می شد که به آن نوروز عام یا کوچک گفته می شد و در طی شش روز از اول فروردین تا ششم فروردین به طول می انجامید. دیگری نوروز خاص یا بزرگ نامیده و از روز ششم فروردین آغاز می شد.
در گذشته ایرانیان باستان این روز را به نام ناوا سرِدا یعنی سال نو یاد می کردند. در دوره خوارزمشاهیان در آسیای میانه از نام هایی مانند نوسارد و نوسارجی به معنای سال نو استفاده می شد.
فلسفه جشن نوروز
در مورد فلسفه و علت پیدایش این عید باستانی نظرات و حکایات مختلفی وجود دارد. که برخی از نظرات را در این مطلب از هف هشتاد برایتان بازگو می کنیم.
در افسانه ها این عید باستانی را به جمشید، اولین پادشاه روی زمین، نسبت داده اند. بر طبق داستان های اساطیری جمشید با شر و بدی مبارزه کرد و خیر و نیکی را بر روی زمین برقرار کرد و سپس به جشن و پایکوبی پرداخته است. در یکی از این جشن ها که مصادف با روز اول فروردین بوده است با تابیدن نور خورشید بر روی تاج این پادشاه در بین مردم غوغا به پا می شود و مردم از شور و شعف فریاد می زدند، جمشید یعنی «بزرگی درخشید» که از ترکیب «جم» به معنی «بزرگی» و «شید» به معنی «درخشیدن» آمده است. جمشید از آن پس این روز را به نام روز نو گرامی داشت و هر ساله مردم این روز را جشن می گرفتند.
حکایت دیگر درباره فلسفه این جشن وجود دارد که آن را به کوروش کبیر نسبت می دهند. گفته شده است که کوروش کبیر نخستین فرمانروایی بود که این روز را نوروز نامید و آن را گرامی داشت. در این روز گناهکاران را عفو کرد و دستور به پاکسازی کاخ خود داد و این گونه رسم خانه تکانی را بر جای گذاشت. بر طبق روایات تاریخی، کوروش در 538 سال پیش از میلاد مسیح این روز را گرامی داشت و از آن موقع تا به الان به این شکل باقی مانده است.
همچنین بنا بر باور زرتشتیان این دوران، روح سپنداپیثوینا، که در دوران سرد سال تحت سلطه دیو زمستان به اعماق زمین فرستاده شده بود، طی مراسم و جشن های ظهر نوروز به زمین بازگردانده می شود. در رسوم ایران باستان بازگشت دوباره روح سپنداپیثوینا که نمایانگر تجدید حیات طبیعت و همراهی نور و گرماست، جشن گرفته می شود.
در یک داستان اسطوره ای دیگر آمده است که خداوند خلقت آدم را در روز اول فروردین به پایان رساند سپس آدم برای سپاسگزاری و شکرگزاری از خداوند و نعمت هایی که نصیب او کرده در این روز به دعا و پایکوبی پرداخته است.
بیشتر بخوانیم: راهنمای سفر با کشتی کروز دور دنیا
غذاهای جشن نوروز
مانند جشن های فرهنگی دیگر، در این ایام، غذاهای خاصی آماده می شود که این تنوع با توجه به کشور مبدأ متغیر است. یکی از این غذاها آش رشته است که معمولاً در روز اول عید پخته و سرو می شود. البته در برخی نقاط رشته پلو به جای آش رشته در اولین روز سال پخت می شود. بسیاری بر این باورند که گره گشایی رشته ها باعث اقبال خوب و گره گشایی از زندگی خواهد شد.
غذای دیگری که در این دوره مصرف می شود، سبزی پلو ماهی است. این پلو ترکیبی از برنج، سبزی های مختلف و ادویه ها است که نماد طبیعت سرسبز در فصل بهار می باشد. همچنین، شیرینی های خاصی مانند نان برنجی یا کوکی های آرد برنج، باقلوا (شیرینی پولکی با گلاب) و نقل (بادام با روکش شکر) نیز در این ایام تهیه و سرو می شوند.
آداب و رسوم عید باستانی در شهرهای ایران
در گوشه کنار ایران این جشن با سنت های خاصی برگزار می شود که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
میناب
مردم این شهرستان که در جنوب ایران قرار دارد با فرا رسیدن سال نو شاخ گاو و گوسفندان را با گل سرخ رنگ می کنند و معتقدند که جهان بر روی شاخ گاو بنا شده است و در آغاز سال نو برای رفع خستگی زمین آن را رنگ می کنند. با رزرو هتل جهانگردی میناب در این شهر در ایام عید هم می توانید از نزدیک این مراسم جالب را مشاهاده کنید و هم از این شهرستان زیبا دیدن کنید.
بوشهر
یکی از جالب ترین سفره های نوروز مخصوص بوشهری ها است زیرا مردم این شهرستان علاوه بر سفره هفت سین، سفره هفت میم متشکل از ماهی، میگو، میوه، مرغ، مربا، ماست و مسقطی را نیز می چینند که در هیچ جای دیگر آن را نخواهید دید. بوشهر در بهار بسیار دیدنی و خوش آب و هوا است. خالی از لطف نیست که تعطیلات عید را با رزو هتل و خرید بلیط هواپیما در این شهر جنوبی آغاز کنید و از آنجا به شهرهای دیگر جنوب ایران سفر کنید.
مازندران
یکی از رسوم جالب عید باستانی در استان مازندران این است که یک فرد از اعضای خانواده انتخاب شده و در روز عید وارد خانه می شود. او به چهارگوشه خانه آب می پاشد و یک گیاه را به در خانه آویزان می کند. این عمل نمادی از تازگی و شروع دوره جدید است.
تبریز
در تبریز سال نو با هفت نوع شیرینی خاص جشن گرفته می شود و نوروز خوانی توسط شخصی که به آن سایاچی می گویند، انجام می شود. آن ها علاوه بر هفت سین، ماست چکیده، برنج سفید و گوشت را در سفره هفت سین قرار می دهند که نمادهای برکت در آغاز سال جدید است.
آداب و رسوم نوروز در کشورهای مختلف جهان
برای اینکه بیشتر با تفاوت ها و شباهت های عید نوروز در سایر کشورها آشنا شوید، در زیر به بررسی آداب و رسوم دیگر کشورهای جهان در ایام عید بزرگ باستانی پرداخته ایم.
تاجیکستان
در کشور تاجیکستان عید نوروز به عنوان یک جشن مهم تلقی می شود. یکی از رسوم زیبایی که در تاجیکستان برگزار می شود، آماده سازی دو جاروی قرمز رنگ توسط خانم خانه است. این دو جارو در طول فصل پاییز با جمع آوری شاخ و برگ درختان ساخته می شوند و سپس تا روز عید در خانه نگهداری می شوند. در صبح روز عید، این جاروها به صورت عمودی در خانه قرار می گیرند و نمادی از پیروزی و برکت در سال جدید است. همچنین آویزان کردن پارچه قرمز در خانه ها نیز یکی از اداب مهم عید در تاجیکستان است.
افغانستان
در افغانستان این عید با اجرای مراسم و رسوم خاصی جشن گرفته می شود. گل سرخ به عنوان یکی از نمادهای اصلی این جشن است و در نقاط مختلف افغانستان خانه ها را با آن تزئین می کنند. روز اول عید با بالا بردن پرچم حضرت علی در مساجد آغاز می شود و این مراسم تا 40 روز ادامه دارد.
یکی از جالب ترین مراسم این عید، مراسم چله نشینی در کنار پرچم حضرت علی است. نیازمندان و گرفتاران تا 40 روز در کنار پرچم می نشینند تا حاجت خود را از خداوند بگیرند. بر اساس باورهای محلی اگر پرچم به آرامی و بدون تکان به بالاترین نقطه برسد و باد نوزد نشان دهنده یک سال خوب و پر برکت برای افراد است. همچنین مردم افغانستان در روزهای عید مسابقات مختلف مانند بزکشی، شتر جنگی، شترسواری، قوچ جنگی و کشتی برگزار می کنند. این مسابقات جزء تفریحات متداول در عید نوروز در افغانستان محسوب می شوند.
بیشتر بخوانیم: زمان و نحوه برگزاری جام ملت های آسیا ۲۰۲۳ (قطر)
آذربایجان
در کشور آذربایجان عید نوروز به عنوان یکی از بزرگترین و مهمترین مراسم سالانه محسوب می شود. این جشن در این کشور با رسوم و آیین های خاصی همراه است. یکی از جالب ترین آداب این جشن سرودن ترانه های خاص و زیبا به مناسبت عید است. مردم آذربایجان نزدیک به عید مانند ما ایرانی ها لباس های نو می خرند و خانه تکانی میکنند. مردم این کشور هم سفره هفت سین دارند و اقلامی چون سبزه، سنجد، سماق، سیر، سیب، سرکه و سکه را بر سر سفره قرار می دهند.
گرجستان
در کشور گرجستان روز 21 مارس مصادف با اول فروردین عید نوروز است و این عید به عنوان یک عید ملی محسوب می شود. یکی از مراسم برجسته این عید رسم آتش بازی است که در میدان اصلی شهر یا میدان های مهم برگزار می شود. در این مراسم مردم دور آتش جمع شده و با شعر و آواز به رقص و پایکوبی مشغول می شوند.
علاوه بر این جوانان در این روزها سوار بر اسب به خیابان ها می آیند و مسابقات کشتی نیز بین آن ها برگزار می شود. آب بازی نیز از جشن های مرتبط با این عید است. اگر در ایام عید به شهر تفیلس گرجستان سفر کنید و با رزو هتل مارلین (Hotel Marlyn Tbilisi) که فقط 100 متر با معروف ترین میدان گرجستان به نام آزادی (Freedom Square Tbilisi) فاصله دارد، می توانید از نزدیک شاهد این مراسم و رژه جوانان با اسب باشید. دید و بازدید از یکدیگر در این روزها نیز جزء اداب و رسوم این عید در گرجستان محسوب می شود.
ارمنستان
در ارمنستان این عید در روز 21 مارس (اول فروردین) در منطقه گارنی جشن گرفته می شود. در این منطقه معبد باستانی به نام گارنی (Garni) وجود دارد که به دوران اشکانیان بازمی گردد. ارمنی ها عید نوروز را به عنوان یک عید مشترک با ایرانی ها جشن می گیرند.
این روز به عنوان نماد بهار و شروع حیات دوباره در فرهنگ ارمنستان محسوب می شود و جشن ها و مراسم های خاصی به مناسبت این عید در سراسر کشور برگزار می شود. اگر در تعطیلات عید به کشور ارمنستان و شهر توریستی ایروان سفر کنید، می توانید با رزرو هتل گارنی (Garni HinYard) که در نزدیکی این معبد قرار دارد، از نزدیک مراسم برگزاری عید باستانی در معبد گارنی را تماشا کنید.
سخن اخر
عید نوروز زمانی برای شادی و در کنار هم بودن و سفر است. این جشن نشان دهنده یک تغییر خوب و شاد در زندگی ما ایرانیان است. این عید باستانی به ما یادآوری می کند که در هر آغازی فرصتی برای تغییر و بهبودی وجود دارد.
سفر کردن در این ایام یکی از کارهایی است که می تواند برای شروع یک سال خوب توصیه شود. برای رفتن به سفرهای نوروزی می توانید از انواع وسایل نقلیه زمینی و هوایی استفاده کنید. اگر بودجه کمی را برای طی مسیر خود در نظر دارید، می توانید بلیط اتوبوس یا قطار تهیه کنید. اگر می خواهید زمان کمتری را برای رسیدن به مقصد صرف کنید می توانید از بلیط هواپیما رزرو کنید.
