معرفی آیین‌های عزاداری محرم در استان‌های مختلف

با فرا رسیدن ایام محرم، شیعیان در هر شهر و استانی با پوشیدن جامه سیاه و برگزاری آیین‌های مخصوص عزاداری به استقبال این ماه می‌روند. آنچه آیین‌های عزاداری این سرزمین را به یکدیگر پیوند داده، عشق به امام حسین (ع) و پیروی از خط و منش اوست. آیین‌ عزاداری هر منطقه از دل فرهنگ و آداب و رسوم مردمانش انعکاس پیدا می‌کند و این تفاوت‌ها در عین داشتن ویژگی‌های مشترک بسیار زیبا به نظر می‌رسند. به همین دلیل تصمیم گرفتیم به مناسبت این ایام، به سراغ معرفی آیین‌ عزاداری محرم در استان‌های مختلف ایران برویم.

معرفی آیین‌ عزاداری محرم در استان‌های مختلف ایران

آیین نخل برداری در استان یزد

شاید شما هم اسم نخل برداری به گوشتان خورده یا ویدئوهایی از این مراسم را دیده باشیددر استان یزد، به ویژه در شهر یزد، هر ساله در ایام محرم، آیین نخل برداری به عنوان یک رویداد مراسمی و مذهبی محبوب، برگزار می‌شود. اگرچه این آیین در جنوب خراسان، سمنان، کاشان و چند شهر دیگر نیز اجرا می‌شود، اما یزد در آیین نخل برداری یا نخل گردانی نسبت به دیگر شهرها شناخته شده تر است. «نخل» سازه چوبی تابوت مانندی است که با پوشش سیاه و انواع شال‎های رنگارنگ و آیینه پوشانده شده است. پس از اتمام مراسم نخل بستن، عزادارن نخل را بلند کرده و چند بار در فواصل زمانی متفاوت و در‌ هر‌ بار‌، یک تا سه‌ بار‌ در طول و عرض یا مقابل حسینیه و میدان حرکت می‌دهند. این مراسم به طور نمادین مراسم تشییع پیکر امام حسین (ع) و پیکر شهدا در کربلا بوده و ارادت قلبی مردم به این انسان‌های شجاع و پاک را می‌رساند.

آیین تجمع عاشورایی در شهر زنجان

یکی دیگر از مراسم‌ زیبای عاشورایی در شهر زنجان برگزار می‌شود. آیین عزاداری محرم با یک تجمع عاشورایی در میدانی بزرگ به شکلی توصیف ناپذیر اتحاد و اعتقاد قلبی مردم را به نمایش می‌گذارد. در هشتم ماه محرم که به «یوم‌ العباس» شناخته می‌شود، خیل عظیمی از عزادارن کل شهر زنجان در میدان اصلی شهر جمع می‌شوند و تا نزدیک غروب آفتاب به روضه خوانی می پردازند. هنگام غروب آفتاب با حرکت عزاداران به سمت امام زاده سید ابراهیم (ع) مراسم به اتمام می رسد. مراسم تجمع عاشورایی شهر زنجان به عنوان دهمین میراث معنوی ایران به ثبت رسیده است. هر ساله با نزدیک شدن به این روز، بسیاری از مردم نذوران قربانی خود را به حسینیه اعظم زنجان اهدا می‌کنند تا در مراسمات عاشورایی و دیگر مراسم انس با مصیبت اهل‌بیت (ع) مورد استفاده قرار گیرد.

خیمه سوزان در شهر طاقانک در استان چهارمحال و بختیاری

مراسم خیمه سوزان، مراسم آئینی ویژه‌ای است که هر ساله به مدت 10 روز در دهه اول محرم برگزار می‌شود و یادآور واقعه عاشورا و مظلومیت حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و اهل بیت آن حضرت می‌باشد. در این تاریخ، مردم نخل‌های بزرگی را از استان‌های اطراف حمل کرده و در ورودی شهر طاقانک یا در کنار مسجد و حسینیه شهر قرار می‌دهند. همچنین با برپا کردن خیمه‌های بزرگ، فضای عاشورایی کربلا را تداعی می‌کنند. در این خیمه‌ها از عزاداران با نذری‌های وقف شده توسط مردم پذیرایی شده و روضه‌خوانی و مراسم عزاداری برگزار می‌شود. اما مراسم خیمه سوزان در ظهر عاشورا برگزار می‌شود. افرادی با لباس قرمز که نماد دشمنان اهل بیت است، خیمه‌ها را آتش می‌زنند و رنج و غم اهل بیت در آن روز را به تصویر می‌کشند. این خیمه‌ها در ایام محرم توسط مردم اهدا می‌شود تا در آن نوحه سرایی، قرائت زیارت عاشورا، زنجیر زنی و سینه زنی برگزار شود.

مشعل گردانی در قم

مشعل گردانی آیین عزاداری محرم در قم بوده که در شب هشتم و نهم محرم برگزار می‌شود. در این تاریخ عراقی‌های ساکن شهر قم پس از تاریک شدن هوا، با مشعل‌هایی روشن به داخل شهر می‌آیند. مشعل‌هایی که در این مراسم حمل می‌شوند، نماد همان مشعل‌هایی هستند که خیمه امام حسین (ع) را به آتش می کشند. مراسم مشعل گردانی به همراه نواختن طبل و دسته‌های سینه‌زنی اجرا می‌شود. نواختن طبل نیز یادآور طبل نواختن لشگر یزید بوده تا از شنیده شدن صدای زنان و کودکان جلوگیری کنند. این مراسم در تاریکی شب، فضای معنوی و در عین حال سوزناکی را برای مریدان اهل بیت ایجاد می‌کند.

آیین گل مالی در لرستان

آیین گل مالی یکی از آیین‌های عزاداری محرم در شهرهای غربی ایران است که در لرستان بیشتر به چشم خورده و مشهور تر است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید قدمت گل مالی به هزاران سال پیش برمی‌گردد. زمانی که بین هابیل و قابلیل نزاعی درگرفت و قابیل به امر خدا زمین را چال کرد و برادرش را به خاک سپرد. مردم لرستان در روزهای عاشورا و تاسوعا حوضچه‌ای گلی از خاک نرم و گلاب درست می‌کنند. مردم لباس‌های خود را با این گل می‌پوشانند و با ظاهری گلی در مراسم‌های عاشورایی و عزاداری شرکت می‌کنند.

آیین بیل زنی در بیرجند

آیین بیل زنی یکی از آیین‌های عزاداری محرم در استان خراسان جنوبی بوده که به ویژه در شهر بیرجند هر ساله برگزار می‌شود. روایت است که سه روز پس از عاشورا، طائفه بنی اسد برای به خاک سپردن اجساد شهدای کربلا وارد صحرای کربلا می‌شوند و آن‌ها را دفن می‌کنند. این مراسم نیز به احترام همان افراد با عنوان مراسم بیل زنی برگزار می‌شود. مردم در این مراسم به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شوند و با گرفتن بیل‌ها به سمت بالا و زدن بیل‌ها به یکدیگر عزاداری می‌کنند. در پشت جمعیت نیز افرادی با حمل علم و نخل که نماد پیکر امام حسین (ع) است به راه می‌افتند و به عزاداری می پردازند.

آیین نذری برون در روستای باغملک در مبارکه استان اصفهان

استان اصفهان یکی از جایگاه‌های اصلی برای برگزاری مراسم‌های مختلف مذهبی بوده که نذری برون یکی از آن‌ها آیین‌ها به شمار می‌رود. آیین نذری برون در روستای باغملک در نزدیکی شهر مبارکه اصفهان برگزار می‌شود. این مراسم قدیمی 300 ساله دارد و با میزبانی اهالی روستای اراضی و باغملک انجام می‌شود. مردم روستای اراضی در روز عاشورا در قالب یک کاروان به سمت باغلمک حرکت می کنند و در مراسم عزاداری  میهمان مردم باغلمک می شوند.

آیین طشت‌گذاری در آذربایجان

آیین طشت گذاری یکی از قدیمی ترین مناسک ایین عزاداری عاشورایی است که همراه با برگزاری آن جمعیت عظیمی از مردم ترک زبان به استقبال محرم می‌روند. آیین طشت گذاری برای آماده شدن برای سوگواری مراسم امام حسین (ع) و در روزهای پایانی ماه ذی الحجه برگزار می‌شود. در این روزها مردم طشت‌ها را بالای سر گرفته، داخل آن آب ریخته و دور مسجد حرکت می‌کنند. مردم دست خود را به طشت و آب داخل آن می‌زنند و به صورت نمادین با امام حسین (ع) بیعیت می‌کنند. در برخی از آیین‌های طشت گذاری که در روز تاسوعا و عاشورا برگزار می‌شود، مردم دعا می‌خوانند و از آب داخل طشت به عنوان آب تبرک و نماد آب فرات می‌نوشند.

رسم لال پله در گیلان

لال پله که به آن لال پلو نیز گفته می‌شود، یکی از آیین‌های جالب مردم گیلان در ایام محرم است. زنان گیلانی که در خانه خود فردی بیمار یا نیازمند دارند، با چهره ای پوشیده و ناشناس به دنبال خانه‌هایی می‌گردند که در آنها شیرین‌پلو طبخ می‌شود. به در خانه‌های بزرگان و سیدان محل که در حال پخت این غذا هستند، می روند و با قاشق یا کفگیر به در می زنند تا از غذای خودشان به آن‌ها بدهند. این آیین از دیرباز به کنون  به عنوان یک رسم سنتی در منطقه اجرا شده است.

آیین چاووش خوانی در آران و بیدگل

چاووش خوانی اصلی‌ترین آیین عزاداری محرم در آران و بیدگل اصفهان است. همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، استان اصفهان آیین‌های مذهبی مختلفی دارد و چاووش خوانی نیز یکی از مراسم‌های زیبای این خطه محسوب می‌شود. این مراسم قدمتی چند صد ساله دارد و با حرکت هیئت‌ها و دسته‌های عزاداری به سمت امامزاده شروع می‌شود. در طول مسیر مردم با خواندن اشعار مذهبی به سمت کوچه‌های شهرستان حرکت کرده و دیگران را به ملحق شدن به دسته عزاداری تشویق می‌کنند.

آیین طبق کشی در قزوین

طبق کشی یکی از آیین‌های قدیمی قزوینی‌ها بوده که قدمت آن به دوران قاجار برمی‌گردد. طبق کشی بی شباهت به مراسم نخل گردانی نیست و مردم با گذاشتن طبق‌هایی استوانه‌ای شکل به طول 1 الی 2 متر به سمت امامزاده سید محمد (ع) حرکت می‌کنند. این طبق‌ها با آیینه کاری تزئین شده و از دور درخشش زیبایی دارد. در شب و ظهر عاشورا مردم با این طبق‌ها حرکت کرده و در طول مسیر مشغول عزاداری، نوحه خوانی و سینه‌زنی می‌شوند. طبق کشی در برخی از بخش‌های تهران نیز برگزار می‌شود، اما به طور ویژه مربوط به آیین مردم قزوین بوده که در دوران قاجار با شکل و شمایل متفاوتی اجرا می‌شده است. مثلا در دوران قاجار از روی طبق‌ها فانوس آویزان می‌کردند؛ اما امروز روی آن را با استفاده از چراغ تزئین می‌کنند.

آیین شاه حسین گویان در تبریز

شاه حسین گویان یکی از آیین‌های محرم در استان آذربایجان علی الخصوص در شهر تبریز بوده که با عنوان « شاخ سی» نیز شناخته می شود. در این مراسم آقایان در کنار یکدیگر ایستاده و دست در کمر یکدیگر می‌گذارند و به صورت منظم و متحد چوب‌های مخصوصی که در دست دارند را بالا و پایین می برند. هنگامی که چوب به سمت بالا می‌رود ذکر “شاخسِی” (یا “شاه‌حسین”)و هنگامی که به سمت زمین پایین می‌آورند ندای “واخسِی” (یا “وای‌حسین”) سر می‌دهند.

سخن پایانی

در این مطلب به معرفی آیین‌های عزاداری محرم در استان‌های مختلف پرداختیم. با فرا رسیدن ماه محرم شیعیان در سراسر ایران با رسم و رسوم و آیین‌های سنتی خود به عزاداری و عرض ارادات به امام حسین می پردازند. با وجود تفاوت‌های متعدد در نحوه اجرای آیین عزاداری محرم، همدلی و عشق به امام حسین(ع) و خاندانش وجه اشتراکش قلب‌های شکسته بوده و در این ایام با برگزاری این مراسم قلب‌ها به یکدیگر نزدیک می‌شود.