معرفی شاهچراغ شیراز – تاریخچه شاهچراغ + آدرس و جاذبه های اطراف آن
شاهچراغ، نام آرامگاه احمد بن موسی کاظم در شهر شیراز است که از جمله مقامات مذهبی برجسته ایران به شمار می رود. این آرامگاه، به عنوان بزرگترین مرکز زیارتی در شیراز، به عنوان یک نگین درخشان در این شهر شناخته می شود. شاهچراغ به عنوان جلوه گاهی از هنر اسلامی مطرح است که با معماری فراتر از تصورات معمول، کاشی کاری های بی نظیر، آینه کاری های هنرمندانه و خطاطی های چشمگیر، همواره توجه گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب می کند.
شاهچراغ شیراز، نه تنها یک مرکز مذهبی بلکه یک اثر هنری و تاریخی است که دارای ارزش بی نظیری می باشد. معماری منحصر به فرد آن، با ترکیبی از عناصر هنری اسلامی و ایرانی، تجسمی از زیبایی و عمق فرهنگی است که در طول قرون به وجود آمده است. برای فهم عمیق تر درباره دلایل نامگذاری این مکان تاریخی به شاهچراغ و بررسی بخش های مختلف حرم، در این مطلب از هف هشتاد، همراه ما باشید تا در این سفر به دنیای هنر و معنویت، عمیق ترین اسرار این مقام مذهبی را کشف کنیم.
آشنایی با حرم شاهچراغ (ع)
حرم شاهچراغ، به عنوان آرامگاه امام زاده احمد بن موسی، یکی از مکان های زیارتی مهم و مورد احترام در شیراز است. این آرامگاه که به عنوان سومین مرکز زیارتی پربازدید کشور شناخته می شود، همانند حرم های امام رضا (ع) و حضرت معصومه (س)، جایگاه خاصی در قلب مسلمانان و شیعیان دارد. بر اساس باورهای شیعه، دو پسر امام موسی کاظم (ع) در این مکان دفن شده اند، که باعث شده تا حرم شاهچراغ از بین زائران محل تعظیم و احترام بیشتری پیدا کند.
ثبت حرم شاهچراغ در لیست آثار ملی ایران در سال 1321، نشان از اهمیت فرهنگی و تاریخی این مکان دارد. معماری اسلامی این زیارتگاه، با خلق فضایی روحانی و آرامش بخش برای زائران، آن را به یک نماد از صلابت و ایمان تبدیل کرده است. وقتی شما به حرم شاهچراغ سر می زنید، در معرض لحظاتی آرامش بخش و معنوی قرار می گیرید که برای هر زائری تجربه ای فراگیر و متفاوت ایجاد می کند.
احمد بن موسی کاظم کیست؟
احمد بن موسی کاظم، فرزند امام موسی کاظم و برادر امام علی بن موسی الرضا، از پیشوایان برجسته است که در دوران امامت پدرش یکی از اهم شخصیت های آن زمان بود. پس از شهادت امام موسی کاظم، مردم مدینه به او پناه بردند و امیدوار بودند که او به عنوان جانشین پدرش، رهبری را بر عهده بگیرد اما در این میان، معاونت امامت به علی بن موسی الرضا واگذار شد. احمد بن موسی کاظم بعد از آن به شهر شیراز رفت و در آنجا به دستور مأمون و توسط قتلغ خان به قتل رسید.
احمد بن موسی کاظم، با توجه به میراث فرهنگی و مذهبی خاندان اهل بیت، در مسیر زندگی خود به کمک به مستمندان و آزادی بردگان اسارت مشغول بود. از طریق صرف بخشی از ثروت خود و بهره گیری از دارایی های مالی و باغاتی که به ارث برده بود، سعی در رفع فقر و رسیدگی به نیازهای اجتماعی داشت. به همین دلیل، او به عنوان یکی از فردانی که به عنوان ستوانان فرهنگی و اجتماعی در دوران خود درخشید، به یادگار عالمانه ای در تاریخ باقی مانده است.
حضرت شاهچراغ (ع) فرزند کیست؟
حضرت شاهچراغ (ع) که مورد احترام و عبادت بسیاری از مردم است، فرزند امام موسی کاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) بوده است. مادر شاهچراغ ام احمد (ملقب به سیدالسادات) بوده است. ارزش آرامگاه حضرت شاهچراغ به قدری زیاد است که گردشگران تور شیراز، می دانند که آرامگاه محمد بن موسی کاظم، که برادر دیگر احمد بن موسی کاظم بوده و با نام آستان مقدس محمدی شناخته می شود، در نزدیکی شاهچراغ واقع شده و با معماری خاص و زیبای خود، از دور قابل مشاهده است.
علت نامگذاری شاهچراغ
تا زمان حکومت امیر عضدالدوله دیلمی، هیچ کسی اطلاعی از مکان دفن سید میر احمد نداشت. یک زن پیر که در خانه ای در نزدیکی تپه ای خاکی زندگی می کرد، نوری در بالای آن تپه مشاهده کرد. او برای مدتی به دنبال این نور بود و به این نتیجه رسید که ممکن است یکی از امامزادگان در آنجا دفن شده باشد. این زن، اتفاق را با امیر عضدالدوله دیلمی به اشتراک گذاشت. امیر عضدالدوله، که اولاً از این سخنان تعجب کرده بود، بعد از فکری کوتاه، تصمیم گرفت که در اولین شب جمعه به خانه زن برود تا این نور را از نزدیک ببیند. وقتی شب جمعه فرا رسید، امیر به خانه زن رفت و آنجا بخوابید. او به زن گفت که اگر نور روشن شد، او را بیدار کند.
در پایان شب، زن نوری را در بالای تپه به وضوح دید و با صدای بلندی سه بار فریاد زد: “شاه، چراغ!” امیر به سمت آن نور حرکت کرد، اما وقتی به محل رسید، نور از بین رفت. اما وقتی به خانه بازگشت، دوباره نور را درخشان تر از همیشه دید. این حادثه باعث شد که امیر شخصی را به این منطقه اعزام کند تا موضوع را بررسی کند. در نهایت، مدفن فرزند ارشد حضرت موسی بن جعفر (ع) در اوایل قرن هفتم توسط اتابک ابوبکر بن سعد بن زنگی (حاکم فارس) کشف شد و در همان مکان یک بقعه برای او ساخته شد. از آن زمان به بعد، آرامگاه سید میر احمد به نام شاهچراغ شناخته شد و با گذر زمان، این مکان به شکلی که امروزه دارد، توسعه یافت.
تاریخچه آرامگاه شاهچراغ
آرامگاه شاهچراغ در دوران حکومت اتابکان در قرن ششم هجری ساخته شدند. امیر مقرب الدین، وزیر اتابک، با ایجاد گنبد و بناهای آرامگاه، این مکان را زیبا کرد. در سال 723 هجری قمری، ملکه تاشی خاتون، مادر حاکم فارس، دستور داد تا آرامگاه را به زیبایی بیشتری بازسازی کنند. این عملیات به مدت 5 سال طول کشید و علاوه بر ایجاد مرقد بزرگ و گنبد زیبا، مدرسه و مهمانخانه ای نیز ساخته شد. همچنین، تعدادی از مغازه های اطراف حرم وقف شدند. زیارت آرامگاه شاهچراغ مورد توجه زیادی از گردشگران بود. ابن بطوطه که در سال 726 هجری از شیراز بازدید کرده بود، در سفرنامه اش به اقدامات ملکه تاشی خاتون درباره آرامگاه اشاره کرده و درباره حرم شاهچراغ نوشته است:
“این آرامگاه مورد احترام مردم شیراز است و آن ها برای تبرک و توسل به زیارت آنجا می روند. ملکه تاشی خاتون در کنار این بنا، مدرسه و مرکزی برای ارائه طعام به مسافران احداث کرده است. در شب های دوشنبه، او به زیارت آرامگاه می آید و در آن شب، قضات، فقها و سادات شیراز نیز حضور دارند. غذا و میوه به مردم ارائه می شود و پس از شام، واعظ به منبر می رود. ملکه در یک غرفه در نزدیکی مسجد نشسته و در آخر هم موسیقی با طبل و شیپور و بوق اجرا می شود.”
پس از مدتی، در دوره حکومت صفویه، در سال 912 هجری، آرامگاه شاهچراغ به دستور شاه اسماعیل دوباره بازسازی شد. اما در سال 997 هجری به وقوع زلزله خورد و آسیب های زیادی به آن وارد شد. زمانی که نادرشاه حاکم شد، قول داد که در صورت پیروزی بر افغان ها، اقدامات لازم برای بازسازی آرامگاه را انجام دهد. پس از کسب پیروزی، او دستور داد که ساختمان مجدداً مرمت شود و یک قندیل طلا با وزن 720 مثقال از زیر گنبد آویزان شود. این قندیل از طلا بود و زنجیر آن تخریب شد. در سال 1243 هجری، فتحعلی شاه قاجار دستور داد که کف زیارتگاه این مکان 1 متر بالاتر از سطح زمین ساخته شود. همچنین، آینه کاری های زیبایی نیز در سال 1306 هجری در این آرامگاه انجام شد که هر بیننده ای را به خود جلب می کرد.
گنبد شاهچراغ
اولین گنبد این آرامگاه متبرک، در سال 623 هجری قمری به دستور امیر مقرب الدین مسعود بن بدرالدین (وزیر اتابک) ساخته شد. در سال 745 هجری قمری نیز، به دستور ملکه تاشی خاتون تعمیراتی بر روی آن انجام شد. زلزله ای که در سال 1239 هجری قمری رخ داد، باعث ویرانی بسیاری از بناهای شیراز، از جمله شاهچراغ شد. حسینعلی میرزا قاجار، پس از بازسازی حرم، دستور به ساخت گنبد جدیدی برای آن داد که روی آن سوره “طه” حک شد. در سال 1246 هجری قمری نیز، به دستور فتحعلی شاه قاجار، گنبد تعمیر شد و بر قسمت داخلی آن نیز سوره “فتح” با آینه کاری حک شد.
در سال 1379 هجری قمری، گنبد قبلی که وزن آن 72 تن بود، به طور کلی پایین آورده شد و یک گنبد فلزی بسیار زیبا بر روی پایه های آن قرار گرفت. وزن گنبد جدید حدود 36 تن است که به طور چشمگیری کاهش یافته است. این گنبد جدید از زیباترین گنبدهای موجود در جهان است. کاشی کاری های تخریب شده گنبد، در زمان تولیت حاج سید محمد مهدی دستغیب به طور کامل ترمیم شد و با طرح جدیدی بر روی بدنه گنبد نصب شد. اکنون این گنبد باشکوه همچون نگینی سبز در شهر شیراز رخنه کرده است.
گلدسته های شاهچراغ
یکی از گلدسته های این آستان در شمال ایوان و دیگری در جنوب آن قرار دارد. گلدسته جنوبی با هدف قرینه سازی و پخش صدای اذان تا اقصی نقاط شیراز ساخته شده است. این گلدسته ها از بتن آرمه ساخته شده و کاشی کاری های زیبای آن ها توسط کارگاه معرق کاری آستان و با رنگ های طبیعی صورت گرفته است. گلدسته شمالی با نام های خدا متبرکه و گلدسته جنوبی با نام های ائمه زینت داده شده است. صدای دلنشین قرآن و اذان هر روز سه بار از این گلدسته ها به گوش می رسد.
ایوان شاهچراغ
ایوانی زیبا به بنای شاهچراغ افزوده شده که نمای آن از سنگ مرمر بوده و حرمی وسیع در غرب آن قرار دارد. این ایوان دارای طول تقریبی 38 متر و عرض 5.5 متر است و در آن 10 ستون دیده می شود. ستون های آهنی ایوان با چوب های نفیسی پوشیده شده که در اطراف چهار جناح آن ها نام های پروردگار حک شده است. در دو سوی درب طلایی حرم نیز دو راهرو برای دسترسی به ایوان و حرم وجود دارد. همچنین، در بخش جلویی ایوان زیر ستون ها سنگ مرمر حجاری شده نصب شده است. سقف زیبای ایوان که توسط هنرمندان کارگاه نجاری آستان مقدس شاهچراغ چنین هنرمندانه تزئین شده، توجه گردشگران تور شیراز را به خود جلب می کند.
رواق های شاهچراغ
سه رواق به ایوان اضافه شده که به قرینه سازی شمال و جنوب ایوان، و خدمات بیشتر به زائرین و گردشگران تور شیراز اختصاص داده شده است. یکی از چشم نوازترین کاشی کاری های شاهچراغ در این قسمت قابل مشاهده است.
بیشتر بخوانیم: آرامگاه حافظ در شیراز کجاست؟
ضریح شاهچراغ
ضریح اولیه ای که برای شاهچراغ ساخته شد، در سال 1243 (زمان فتحعلی شاه) بود و از جنس نقره بود، با طول 3 متر و عرض 2 متر؛ این ضریح با اشعار فارسی و عربی تزیین شده بود اما علاقه پاسداران اهل بیت به این ضریح، باعث ساخت یک ضریح بزرگتر و زیباتر از جنس نقره شد که امروزه ارتفاع آن 2.92 متر است و با برگ های طلایی تزیین شده است. درون این ضریح نیز صندوقی از جنس نقره قرار دارد.
معماری شاهچراغ
بخش های مختلف حرم حضرت شاهچراغ در گذشته، آستان محمدی دارای صحن و حیاطی جداگانه بود که مردم می توانستند از طریق بازار بین الحرمین به صحن حضرت معصومه برسند. با تغییراتی که در دهه شصت ایجاد شد، سالن جدیدی بالای ضریح سید میر محمد احداث شد و مورد استفاده قرار گرفت؛ همچنین، ایوان بزرگتری برای آن ساخته شد و هنرمندانی که بر روی نماسازی بارگاه سید میر احمد کار کرده بودند، نماسازی این بارگاه را هم به زیبایی انجام دادند. با افزایش توسعه و عمران آستان مقدس حضرت شاهچراغ، اماکن بازار بین الحرمین و خانه های تاریخی شهر خریداری شد تا با تخریب آن ها فضای گسترده ای برای این آستان ایجاد شود. در حال حاضر، هر دو مرقد در یک صحن قرار گرفته اند که صحن حضرت معصومه نام دارد و شکوهی بی همتا دارد.
این صحن مرکزی به شکل مستطیل است که مساحت آن در حدود 14 هزار مترمربع بوده و دور تا دور آن 162 غرفه در 2 طبقه ساخته شده است. کف صحن مزین به سنگ های گندمک فارس است که جلوه ی بی نظیری به آن بخشیده است. نماسازی رواق های این بارگاه توسط هنرمندان ماهری انجام شده که زیبایی آن را افزایش داده اند. نرده های چوبی که در این صحن دیده می شوند، از چوب ساج ساخته شده اند.
گردشگران تور شیراز برای ورود به حیاط شاهچراغ باید از درب های اصلی که در جناح های شمالی و جنوبی واقع شده، استفاده کنند. همچنین، دو درب فرعی نیز وجود دارد که به مسجد جامع عتیق و بازار حاجی راه پیدا می کند. هنگام وارد شدن به حیاط، با منظره ای دل انگیز روبرو می شوید که شامل حوضی بزرگ با فواره های زیبا بوده و اطراف آن نیز درخت هایی قد علم کرده اند و آرامگاه در سمت غرب حیاط قرار دارد.
بخش های مختلف حرم حضرت شاهچراغ حرم شاهچراغ چهار صحن دارد که عبارتند از:
- صحن اصلی
- صحن امام جواد (ع)
- صحن حضرت معصومه (ع)
- صحن عتیق
علاوه براین، حرم سه شبستان هم دارد که عبارتند از:
- شبستان حضرت سید میر محمد (ع)
- شبستان آیت الله خمینی
- دارالعباده (ضریح حضرت شاهچراغ (ع) در این شبستان قرار دارد)
جاذبه های دیدنی در صحن حرم شاهچراغ
در صحن حرم شاهچراغ، مجموعه ای از رواق ها و اماکن مختلفی وجود دارد که برخی از آن ها به دلایل مختلفی جذابیت خاصی دارند و زائران می توانند از بازدید از آن ها لذت ببرند. این جاذبه ها عبارتند از:
- موزه حرم: در جنوبی ترین ضلع حرم شاهچراغ، یک ساختمان دو طبقه واقع شده که به عنوان موزه تاریخی شناخته می شود. این موزه بیش از 8000 قطعه از اشیای تاریخی و ارزشمند را به نمایش گذاشته است که مربوط به دوره های مختلف تاریخی است.
- کتابخانه حرم: یکی از دیگر مکان های مهم در صحن حرم، کتابخانه قدیمی و تاریخی حرم است که مدت ها پیش تأسیس شده و تعداد زیادی از کتب با ارزش و قدیمی را در خود جای داده است.
- آرامگاه شاعران: بسیاری از شاعران مشهور دوران گذشته در صحن حرم شاهچراغ به خاک سپرده شده اند. این مقبره ها اکنون در درون حرم قرار دارند و اسامی آن ها همچنان روی کاشی های مرمرین به صورت برجسته حک شده است.
- بازار حاجی: بازار حاجی یکی از بازارهای قدیمی و شناخته شده شیراز است که در محوطه حرم شاهچراغ قرار دارد.
- مسجد جامع عتیق: این مسجد از قدیمی ترین مساجد شهر شیراز است و پس از بازدید از حرم شاهچراغ، می توانید به بازدید آن بپردازید.
همچنین، مادر شاهچراغ یا ام احمد نیز یکی از شخصیت های مهم در تاریخ شاهچراغ است که آرامگاه او در شهر شیراز قرار دارد و می توانید از بازدید آن لذت ببرید.
سردرهای حرم حضرت شاهچراغ (ع)
قبل از توضیح درب های ورودی حرم مطهر شاهچراغ، ارزش یادآوری دارد که در گذشته، حرم دارای یک در ورودی از سوی میدان احمدی بوده است اما امروزه، حرم شاهچراغ دارای 6 درب ورودی است که به شرح زیر هستند:
- باب السجاد: این درب در کنار حرم مطهر سید میر محمد قرار دارد.
- باب الرضا: این درب در جنوب غربی صحن واقع شده است.
- باب موسی بن جعفر: این درب به سمت درب الرضا قرار دارد و در سردرب آن قرار دارد.
- سردرب شرقی: این درب به مسجد جامع عتیق متصل است.
- سردرب شمالی: از این درب می توان به بازار شاهچراغ و خیابان احمدی دسترسی داشت.
- سردرب جنوبی: این درب به سوی کوچه بین الحرمین و دارالشفاء حرم منتهی می شود.
درهای ورودی حرم حضرت شاهچراغ (ع)
همچنین، حرم مطهر شاهچراغ دارای 7 درب ورودی اصلی است که دو درب در شمال، دو درب در جنوب، دو درب از ایوان و یک درب طلایی از ایوان قرار دارد.
درب طلای ایوان دارای ظاهری منحصر به فرد است، با چهارچوبی 2 متری که درب را در خود جای داده و شهرهای زیبایی را منبت کاری کرده است. درب قدیمی حرم به نام “ظل السلطان” همچنان در موزه حرم نگهداری می شود.
یکی از درب های شمالی حرم، به نام “درب حاج نصیرالملک” از چوب گردو ساخته شده و با روپوشی از نقره مزین شده است. همچنین، یکی از درب های جنوبی به نام “درب عسکرخانی” با چوب و نقره ساخته شده است.
افراد مطرحی که در حرم شاهچراغ (ع) دفن شده اند
در این حرم، علاوه بر دو تن از فرزندان حضرت رضا (ع)، یعنی احمد بن موسی (ع) که در سمت غرب محوطه حرم و برادر او، سید میر محمد که در قسمت شمال شرقی حرم دفن شده اند، افراد مطرح دیگری نیز به دفن در این مکان مقدس رسیده اند.
از میان این افراد می توان به شخصیت هایی همچون: آیت الله شهید سید عبدالحسین دستغیب، حضرت آیت الله نجابت، بسمل شیرازی، داوری شیرازی، میرزا ابواقاسم سکوت، فرهنگ شیرازی، وصال شیرازی، سید ماجد بحرانی، صادق خان زند، جعفر خان زند، وقار شیرازی، حکیم شیرازی، ابوالقاسم شیرزای، توحید شیرازی، عبدالوهاب یزدانی، میرزا حبیب الله شریفی، عسکر خان و همچنین حضرت آیت الله شیخ عبدالحسین حائری شیرازی اشاره کرد.
جاهای دیدنی شیراز نزدیک به شاهچراغ
شاهچراغ شاهچراغ، با موقعیت مکانی ایده آل خود، باعث شده تا بسیاری از مکان های تاریخی و جاهای دیدنی شیراز در نزدیکی آن واقع شده باشند. در این بخش از مطلب، با جاهای دیدنی نزدیک به شاهچراغ آشنا خواهید شد.
- بازار وکیل شیراز
بازار وکیل شیراز یکی از مکان های تاریخی و تفریحی این شهر است که فاصله کمی تا شاهچراغ دارد. این بازار تحت نظر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی شیراز قرار دارد و همچنان فعال و پربار است. در بازار وکیل، می توانید انواع سوغات شیراز، محصولات آرایشی-بهداشتی و … را تهیه کنید.
- مسجد وکیل شیراز
این مسجد که در مجاورت حمام و بازار وکیل واقع شده، از نظر معماری دارای طراحی اسلامی بوده و با کاشی های آبی رنگ و خط نستعلیق زیبا بر روی پیکره خود زیبایی می پوشاند. مسجد وکیل هنوز هم برای اقامه نماز در دسترس مردم است.
- حمام وکیل شیراز
حمام وکیل، که در نزدیکی بازار وکیل واقع شده، یکی از جاهای دیدنی شیراز در نزدیکی شاهچراغ است. در گذشته، این حمام مخصوص شاه و خانواده اش بوده و برای استحمام قبل از مراجعه به حرم مورد استفاده قرار می گرفت. امروزه این حمام به عنوان موزه به بازدید عمومی می رسد.
این مسجد که در فاصله کمی از حرم مطهر شاهچراغ واقع شده، از جمله زیباترین مساجد ایران است. پنجره های رنگی و صورتی این مسجد باعث شده تا آن را “مسجد صورتی” نامیده اند.
ارگ کریمخان زند، یکی از شاهکارهای معماری دوره زندیه است. این ارگ به دستور کریمخان زند، اولین پادشاه زندیه، ساخته شده و به عنوان موزه شناخته می شود.
بیشتر بخوانیم: عجایب تخت جمشید شیراز
هتل های نزدیک به شاهچراغ
سفر به شیراز همراه با اقامت در هتل های مجاور شاهچراغ لذت بخش تر می شود. در اینجا به برخی از هتل های نزدیک به حرم مطهر شاهچراغ اشاره شده است:
هتل پنج دری شیراز: واقع در پارکینگ عمومی و روبروی شاهچراغ، این هتل از امکانات رفاهی برتری برخوردار است
هتل سنتی نیایش شیراز: این هتل سنتی با فضایی تاریخی و امکانات رفاهی مناسب، در سه راه نمازی واقع شده هتل ریتون شیراز: یک هتل ۲ ستاره که در سه راه نمازی و کوچه ششم شهید دستغیب واقع شده و از امکانات رفاهی متنوع برخوردار است.
